Autyzm to złożone zaburzenie neurorozwojowe, które coraz częściej diagnozowane jest już we wczesnym dzieciństwie. Kluczową rolę w procesie rozpoznania odgrywa czujność rodziców i opiekunów, którzy jako pierwsi mogą zauważyć pierwsze objawy autyzmu u dzieci. Wczesne rozpoznanie daje szansę na szybsze wdrożenie terapii i wsparcia, co może znacząco poprawić funkcjonowanie dziecka w codziennym życiu. Warto jednak pamiętać, że nie każde nietypowe zachowanie jest jednoznacznym sygnałem autyzmu. Istnieją pewne charakterystyczne symptomy, których nie należy bagatelizować, a także moment, w którym wskazana jest konsultacja ze specjalistą.
Wczesne oznaki autyzmu widoczne w zachowaniu dziecka
Pierwsze symptomy autyzmu mogą być subtelne, ale uważny rodzic lub opiekun jest w stanie je dostrzec. Zdarza się, że dziecko nie reaguje na imię, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego lub unika dotyku. Często zauważalne jest również powtarzanie tych samych czynności, takich jak machanie rękami, kołysanie się w przód i w tył czy uporczywe obracanie przedmiotów.
Warto zwrócić uwagę na brak naturalnych reakcji emocjonalnych – dziecko może nie odwzajemniać uśmiechu, nie interesować się wspólną zabawą czy nie naśladować gestów dorosłych. U niektórych maluchów obserwuje się opóźnienia w rozwoju mowy, a nawet całkowity brak chęci komunikowania się werbalnego. Rodzice mogą dostrzegać, że dziecko nie wskazuje palcem przedmiotów, nie używa gestów do wyrażania potrzeb lub reaguje nietypowo na dźwięki i bodźce świetlne.
Szczególnie alarmującym sygnałem jest brak tzw. wspólnego pola uwagi – sytuacji, w której dziecko spontanicznie dzieli się z rodzicem zainteresowaniem jakimś obiektem, na przykład pokazując zabawkę. To jeden z fundamentów prawidłowego rozwoju społecznego, a jego brak bywa jednym z kluczowych elementów wczesnych oznak autyzmu.
Różnice między typowym rozwojem a pierwszymi sygnałami zaburzeń ze spektrum autyzmu
Rozpoznanie autyzmu we wczesnym stadium wymaga odróżnienia zachowań typowych od tych, które mogą wskazywać na zaburzenia. W rozwoju każdego dziecka występują indywidualne różnice, jednak istnieją pewne normy, które ułatwiają ocenę.
Najczęściej zauważalne różnice to:
-
Kontakt wzrokowy – dzieci rozwijające się typowo od wczesnych miesięcy życia spontanicznie poszukują spojrzenia rodzica, natomiast dzieci z autyzmem często tego unikają.
-
Rozwój mowy – opóźnione pierwsze słowa czy brak prostych zdań w wieku około 2 lat może budzić niepokój. W przypadku autyzmu częściej obserwuje się echolalię, czyli powtarzanie zasłyszanych słów, bez ich rozumienia.
-
Zabawa – dzieci neurotypowe angażują się w zabawy symboliczne, np. udają, że karmią lalkę. U dzieci ze spektrum autyzmu częściej dominują schematyczne, powtarzalne czynności.
-
Relacje społeczne – podczas gdy większość dzieci w naturalny sposób dąży do interakcji z rówieśnikami, dziecko z autyzmem może preferować samotność lub mieć trudności z rozumieniem zasad wspólnej aktywności.
-
Reakcje na bodźce – nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na dźwięki, zapachy czy dotyk to kolejny sygnał różnicujący.
Odróżnienie tych zachowań pozwala rodzicom i specjalistom ocenić, czy obserwowane objawy mieszczą się w granicach normy rozwojowej, czy też wymagają pogłębionej diagnostyki. Szczegółowa obserwacja i dokumentowanie zauważalnych trudności mogą znacząco pomóc lekarzowi w postawieniu trafnej diagnozy.
Kiedy warto udać się do specjalisty i jakie badania są zalecane
Decyzja o konsultacji ze specjalistą bywa trudna, szczególnie gdy rodzice zastanawiają się, czy obserwowane zachowania rzeczywiście stanowią pierwsze objawy autyzmu u dzieci, czy też mieszczą się w granicach indywidualnych różnic rozwojowych. Eksperci podkreślają, że im szybciej dziecko zostanie objęte diagnostyką, tym większe są szanse na skuteczną terapię i wsparcie.
Wskazaniem do wizyty u specjalisty są sytuacje, gdy dziecko:
-
nie reaguje na swoje imię i nie nawiązuje kontaktu wzrokowego,
-
ma trudności w rozwoju mowy lub nie używa jej do komunikacji,
-
unika kontaktu fizycznego i społecznego,
-
prezentuje powtarzalne, schematyczne zachowania,
-
wykazuje nietypowe reakcje na bodźce zewnętrzne.
Pierwszym krokiem jest zazwyczaj konsultacja z pediatrą, który ocenia ogólny rozwój dziecka i kieruje do odpowiednich specjalistów. W dalszej diagnostyce udział biorą psycholog dziecięcy, psychiatra dziecięcy oraz logopeda. Standardowe badania obejmują wywiad z rodzicami, obserwację zachowań, testy rozwoju psychoruchowego i językowego, a także standaryzowane narzędzia diagnostyczne takie jak ADOS-2 czy ADI-R. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badania neurologiczne lub genetyczne, by wykluczyć inne przyczyny objawów.
Wczesna konsultacja nie tylko pozwala na diagnozę, ale również uspokaja rodziców, którzy otrzymują rzetelną wiedzę i zalecenia dotyczące dalszego postępowania.
Rola rodziców i otoczenia w obserwowaniu rozwoju dziecka
Rodzice pełnią kluczową rolę w rozpoznawaniu pierwszych sygnałów autyzmu. To oni spędzają z dzieckiem najwięcej czasu i mogą zauważyć drobne odstępstwa od normy, których nie dostrzegą inni. W procesie obserwacji ważne jest jednak nie tylko zwracanie uwagi na problemy, ale również notowanie momentów postępu, nowych umiejętności i zmian w zachowaniu.
Otoczenie dziecka – dziadkowie, nauczyciele w żłobku czy przedszkolu – także ma znaczący wpływ na wczesne wychwytywanie niepokojących sygnałów. Zdarza się, że to właśnie wychowawca, porównując zachowania dziecka z grupą rówieśniczą, jako pierwszy sugeruje konsultację ze specjalistą.
Rola rodziców nie kończy się na obserwacji. To oni odpowiadają za przekazanie specjalistom pełnych informacji dotyczących zachowań dziecka, jego reakcji na różne sytuacje i bodźce. Ważne jest prowadzenie notatek, zapisywanie przykładów nietypowych zachowań, a nawet nagrywanie krótkich filmów, które mogą być pomocne w procesie diagnostycznym.
Świadomość i edukacja rodziców odgrywają również istotną rolę w akceptacji diagnozy i podjęciu działań terapeutycznych. Zrozumienie, że pierwsze objawy autyzmu u dzieci nie muszą oznaczać wyroku, lecz są sygnałem do rozpoczęcia pracy i wsparcia rozwoju, bywa fundamentem skutecznego procesu terapeutycznego.
Rodzice i otoczenie, współpracując z lekarzami i terapeutami, tworzą system wsparcia, który może w znacznym stopniu wpłynąć na przyszłość dziecka. Wspólne działania sprawiają, że dziecko z autyzmem ma szansę lepiej funkcjonować w świecie społecznym, rozwijać swoje mocne strony i czerpać radość z codziennych doświadczeń.
Źródło:
https://www.health.ny.gov/publications/20152.pdf
https://cps.ca/en/documents/position/asd-early-detection
https://neurodivergencewales.org/wp-content/uploads/2020/08/A-Guide-for-Early-Years-Settings_Eng.pdf
https://www.ams.edu.sg/view-pdf.aspx?file=media%5C6917_fi_934.pdf&ofile=2023+CPG+on+ASD+in+Children+and+Adolescents+Lay+Version.pdf
