Rozwój dziecka to dynamiczny proces, który u każdego malucha przebiega w indywidualnym tempie. Jednak pewne niepokojące sygnały mogą sugerować obecność zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). Pierwsze objawy autyzmu u dzieci często są subtelne, ale czujni rodzice mogą zauważyć je już w okresie niemowlęcym. Warto wiedzieć, na co zwracać uwagę, aby jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą.
Pierwsze objawy autyzmu u niemowląt – na co zwrócić uwagę
W pierwszych miesiącach życia niemowlęta intensywnie eksplorują świat. Patrzą na twarze, reagują na dźwięki i wyrażają emocje poprzez mimikę. U dzieci, u których później diagnozuje się zaburzenia ze spektrum autyzmu, można zaobserwować różnice w interakcjach społecznych oraz reakcjach na bodźce.
Niepokojące sygnały u niemowląt to m.in.:
- Brak reakcji na imię – dziecko nie odwraca głowy, nie wykazuje zainteresowania głosem rodzica.
- Ograniczony lub całkowity brak kontaktu wzrokowego – niemowlę rzadko patrzy w oczy, unika twarzy dorosłych.
- Brak uśmiechu społecznego – dziecko nie odwzajemnia uśmiechu, nawet w odpowiedzi na ciepłe gesty opiekunów.
- Słaba reakcja na dźwięki i bodźce – nie odwraca się w stronę hałasu, nie podąża wzrokiem za ruchomymi przedmiotami.
- Problemy z przywiązaniem i dotykiem – dziecko nie wyciąga rąk do opiekuna, nie chce być przytulane lub reaguje na to niepokojem.
- Nietypowe reakcje sensoryczne – nadwrażliwość na niektóre bodźce (np. dźwięki, tkaniny) lub obojętność na ból czy zimno.
Nie każde dziecko z tymi objawami ma autyzm, jednak jeśli kilka z nich występuje jednocześnie, warto skonsultować się ze specjalistą.
Objawy autyzmu u małych dzieci (1-3 lat) – sygnały ostrzegawcze
Okres między pierwszym a trzecim rokiem życia to czas, gdy dzieci intensywnie rozwijają mowę, umiejętności społeczne i zdolności do zabawy. W przypadku dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu można zauważyć znaczące różnice w tych obszarach.
Charakterystyczne objawy autyzmu u małych dzieci to:
- Brak mowy lub opóźniony rozwój mowy – dziecko nie gaworzy po 12. miesiącu, nie wypowiada pierwszych słów po 18. miesiącu życia lub używa bardzo ograniczonego zasobu słów.
- Echolalia – powtarzanie zasłyszanych zwrotów bez ich rozumienia.
- Brak gestów komunikacyjnych – dziecko nie wskazuje palcem, nie macha na pożegnanie, nie wykonuje gestów „tak” i „nie”.
- Brak zainteresowania innymi dziećmi – maluch preferuje samotne zabawy, nie nawiązuje interakcji.
- Silna potrzeba rutyny – każde odstępstwo od codziennych schematów powoduje lęk i frustrację.
- Problemy sensoryczne – dziecko może unikać pewnych faktur, dźwięków, zapachów lub wręcz przeciwnie – poszukiwać intensywnych bodźców.
- Trudności w rozumieniu poleceń – maluch może nie reagować na proste prośby, takie jak „daj mi piłkę” czy „chodź tutaj”.
Wiele z tych objawów może być przejawem innych trudności rozwojowych, ale w połączeniu mogą wskazywać na autyzm. Dlatego warto obserwować dziecko i w razie wątpliwości skonsultować się ze specjalistą.
Objawy autyzmu u starszych dzieci (4-10 lat) – sygnały ostrzegawcze
W przypadku starszych dzieci objawy autyzmu mogą stać się bardziej wyraźne, zwłaszcza gdy maluch zaczyna uczęszczać do przedszkola lub szkoły. W tym okresie dziecko wchodzi w bardziej skomplikowane interakcje społeczne, które wymagają umiejętności komunikacyjnych i elastyczności w zachowaniu. Wiele dzieci ze zaburzeniami ze spektrum autyzmu ma trudności w tych obszarach, co może prowadzić do wycofania się z grupy rówieśniczej lub pojawienia się problemów edukacyjnych.
Najczęstsze objawy autyzmu u starszych dzieci obejmują:
- Problemy z interakcjami społecznymi – dziecko może mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami, nie rozumie zasad zabawy grupowej, nie potrafi dzielić się swoimi emocjami.
- Brak umiejętności podtrzymywania rozmowy – dziecko mówi, ale nie potrafi prowadzić dialogu, często koncentruje się na własnych zainteresowaniach, nie dostosowuje wypowiedzi do sytuacji.
- Dosłowne rozumienie języka – ma trudności z rozumieniem żartów, metafor, sarkazmu, przenośni.
- Powtarzalne zachowania i rutyny – dziecko domaga się wykonywania codziennych czynności w identyczny sposób, reaguje niepokojem na zmiany.
- Obsesyjne zainteresowania – koncentruje się na jednym temacie (np. liczby, planety, dinozaury) i niechętnie rozmawia o czymkolwiek innym.
- Niezwykłe reakcje sensoryczne – może być nadwrażliwe na hałas, światło, dotyk lub wręcz przeciwnie – wykazywać niską wrażliwość na ból czy temperaturę.
- Niechęć do zmian – każda nowa sytuacja, np. inny układ w klasie, zmiana nauczyciela, może wywoływać silne emocje, nawet napady paniki lub agresji.
- Specyficzny sposób mówienia – dziecko może mówić w sposób monotonny, śpiewny lub używać języka w nietypowy sposób (np. powtarzanie całych fraz z bajek bez kontekstu).
Dzieci w wieku szkolnym z autyzmem często czują się niezrozumiane przez rówieśników i mogą być narażone na izolację. Ich zachowanie odbierane jest jako „dziwne” lub „nietypowe”, co czasem prowadzi do konfliktów lub trudności emocjonalnych.
Kiedy warto zgłosić się na test do specjalisty
Rozpoznanie zaburzeń ze spektrum autyzmu to proces wymagający uważnej obserwacji dziecka i analizy jego interakcji z otoczeniem. Często rodzice zastanawiają się, czy zachowania ich dziecka mieszczą się w normie rozwojowej, czy mogą być sygnałem autyzmu. Niepokój może pojawić się na różnych etapach – już w okresie niemowlęcym, w wieku przedszkolnym lub dopiero wtedy, gdy dziecko zaczyna edukację szkolną.
Kiedy szczególnie warto skonsultować się ze specjalistą?
- Jeśli masz wątpliwości co do rozwoju dziecka – intuicja rodzica często jest najlepszym wskaźnikiem, że coś wymaga uwagi.
- Gdy zauważysz wyraźne różnice w interakcjach społecznych – np. dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie reaguje na imię, nie interesuje się zabawami z innymi.
- Jeśli rozwój mowy jest opóźniony – brak gaworzenia po 12. miesiącu, niewypowiadanie pierwszych słów po 18. miesiącu, brak prostych zdań po ukończeniu dwóch lat.
- W przypadku regresu umiejętności – jeśli dziecko wcześniej mówiło, reagowało na swoje imię, bawiło się interaktywnie, a nagle te umiejętności zaczynają zanikać.
- Gdy dziecko przejawia nietypowe reakcje sensoryczne – np. unika dotyku, ma skrajne reakcje na dźwięki lub światło, nie reaguje na ból.
- Jeśli występują intensywne, powtarzalne zachowania – np. uporczywe układanie przedmiotów w określonym porządku, powtarzanie tych samych ruchów, silne przywiązanie do rutyny.
Jak wygląda diagnostyka autyzmu?
Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje:
- Szczegółowy wywiad z rodzicami, dotyczący rozwoju dziecka od urodzenia.
- Obserwację zachowań dziecka przez psychologa lub psychiatrę dziecięcego.
- Testy diagnostyczne, np. test ADOS-2, test ASRS, M-CHAT-R/F (test przesiewowy dla małych dzieci).
Im wcześniej dziecko zostanie objęte odpowiednim wsparciem, tym większa szansa na rozwój jego umiejętności społecznych, językowych i adaptacyjnych. Diagnoza pozwala także dostosować edukację oraz terapie wspierające, które mogą znacząco poprawić funkcjonowanie dziecka zarówno w rodzinie, jak i w społeczeństwie. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące rozwoju swojego dziecka, nie warto zwlekać – lepiej skonsultować się z profesjonalistą i uzyskać pewność niż czekać, aż objawy staną się bardziej nasilone.
Źródło:
https://www.health.ny.gov/publications/20152.pdf
https://cps.ca/en/documents/position/asd-early-detection
https://neurodivergencewales.org/wp-content/uploads/2020/08/A-Guide-for-Early-Years-Settings_Eng.pdf
https://www.ams.edu.sg/view-pdf.aspx?file=media%5C6917_fi_934.pdf&ofile=2023+CPG+on+ASD+in+Children+and+Adolescents+Lay+Version.pdf
