Spektrum autyzmu to złożone zaburzenie neurorozwojowe, które objawia się w różny sposób, w zależności od płci. Tradycyjnie uważa się, że autyzm znacznie częściej diagnozowany jest u chłopców, jednak współczesne badania pokazują, że dziewczynki mogą być równie często dotknięte tym zaburzeniem, lecz ich objawy są mniej oczywiste. Diagnoza spektrum autyzmu u dziewczynek jest utrudniona ze względu na ich zdolność do maskowania trudności społecznych i naśladowania zachowań rówieśników.
Charakterystyka spektrum autyzmu u chłopców i dziewczynek
Autyzm nie jest jednolitym zaburzeniem – obejmuje szerokie spektrum cech, które różnią się między jednostkami. Mimo że podstawowe kryteria diagnostyczne są takie same dla obu płci, sposób manifestowania objawów może znacząco się różnić.
Chłopcy ze spektrum autyzmu częściej przejawiają trudności społeczne w bardziej oczywisty sposób. Unikają kontaktu wzrokowego, mają ograniczoną mimikę, a ich komunikacja jest często sztywna i mało elastyczna. Widoczne są też schematyczne zachowania – wielokrotne powtarzanie tych samych czynności, obsesyjne zainteresowania określonymi tematami, takimi jak pociągi, dinozaury czy liczby.
Dziewczynki w spektrum autyzmu mogą funkcjonować odmiennie. Ich trudności w interakcjach społecznych bywają mniej oczywiste, ponieważ często posiadają zdolność do imitowania rówieśników i dopasowywania się do otoczenia. Mogą sprawiać wrażenie osób dobrze funkcjonujących społecznie, ale jednocześnie doświadczać wewnętrznych trudności związanych z interpretacją norm społecznych i emocji innych ludzi. Ich zainteresowania bywają nietypowe, ale często mieszczą się w konwencjonalnych kategoriach, takich jak zwierzęta, literatura czy konkretne postacie z książek.
Istnieją również istotne różnice w zakresie zachowań sensorycznych. Chłopcy częściej wykazują nadwrażliwość na bodźce sensoryczne, takie jak głośne dźwięki czy jasne światło. Dziewczynki natomiast mogą mieć bardziej subtelne reakcje sensoryczne, co dodatkowo utrudnia rozpoznanie autyzmu.
Diagnoza spektrum autyzmu – dlaczego dziewczynki są rozpoznawane później?
Diagnoza spektrum autyzmu jest procesem skomplikowanym i wieloetapowym, jednak w przypadku dziewcząt często okazuje się znacznie trudniejsza i bardziej opóźniona niż u chłopców. Wynika to z kilku kluczowych czynników.
- Maskowanie objawów – dziewczynki znacznie częściej niż chłopcy stosują mechanizmy kamuflażu, polegające na naśladowaniu rówieśników, imitowaniu wyuczonych wzorców społecznych oraz dostosowywaniu się do otoczenia w sposób, który nie wzbudza niepokoju u dorosłych.
- Niedostosowane narzędzia diagnostyczne – wiele standardowych testów i kryteriów oceniających spektrum autyzmu opiera się na obserwacji objawów typowych dla chłopców, co sprawia, że dziewczynki z bardziej subtelnymi cechami mogą nie spełniać tych kryteriów.
- Społeczne oczekiwania wobec płci – dziewczynki od najmłodszych lat uczone są dostosowywania się do oczekiwań społecznych. Wycofanie, skromność czy mniejsze zainteresowanie interakcjami bywają traktowane jako normatywne zachowania, a nie symptomy autyzmu.
- Inna ekspresja emocjonalna – chłopcy częściej okazują frustrację poprzez agresję lub wybuchy emocjonalne, co zwraca uwagę dorosłych. Dziewczynki natomiast mogą tłumić emocje, co prowadzi do problemów psychicznych, takich jak depresja i zaburzenia lękowe, które mogą maskować objawy autyzmu.
Z tego powodu dziewczynki średnio otrzymują diagnozę spektrum autyzmu nawet trzy lata później niż chłopcy. Często zdarza się, że zostają zdiagnozowane dopiero w okresie dojrzewania lub nawet w dorosłości, gdy kumulujące się trudności społeczne prowadzą do poważniejszych problemów emocjonalnych.
Wąskie zainteresowania i maskowanie objawów
Jednym z kluczowych aspektów spektrum autyzmu są wąskie, często intensywne zainteresowania. To, co je wyróżnia, to głębia wiedzy i pochłonięcie danym tematem. W tym obszarze istnieją jednak wyraźne różnice między chłopcami a dziewczynkami.
- Chłopcy często koncentrują swoje zainteresowania na rzeczach technicznych, liczbach, kolekcjonowaniu przedmiotów czy specyficznych dziedzinach, takich jak dinozaury, kosmos czy pojazdy. Ich pasje bywają łatwo zauważalne i odróżniają się od zainteresowań ich rówieśników.
- Dziewczynki również wykazują wąskie zainteresowania, ale ich tematyka częściej wpisuje się w społecznie akceptowane normy. Mogą to być zwierzęta, baśnie, literatura, psychologia lub relacje międzyludzkie. Różnica polega na intensywności i sposobie zaangażowania – pasja staje się wszechogarniająca i dominuje ich myśli oraz codzienne aktywności.
Ponadto dziewczynki w spektrum autyzmu częściej stosują mechanizmy maskowania objawów. Oznacza to, że uczą się naśladować zachowania rówieśników, kopiują sposób mówienia, gestykulację, a nawet mimikę. Dzięki temu ich trudności mogą pozostawać niezauważone przez nauczycieli, rodziców czy specjalistów.
Strategie maskowania mogą obejmować:
- Udawanie zainteresowania rozmową, nawet jeśli temat ich nie angażuje.
- Zapamiętywanie i odtwarzanie społecznie akceptowanych odpowiedzi w konkretnych sytuacjach.
- Imitowanie kontaktu wzrokowego – patrzenie na nos rozmówcy lub na przestrzeń wokół oczu zamiast bezpośredniego spojrzenia.
- Unikanie stimowania (czyli powtarzalnych ruchów regulujących emocje) poprzez wybór subtelniejszych form, takich jak skubanie skóry lub bawienie się włosami.
Choć mechanizmy te pomagają dziewczynkom dopasować się do otoczenia, są również niezwykle wyczerpujące i mogą prowadzić do problemów psychicznych, takich jak depresja, stany lękowe czy wypalenie społeczne. W późniejszym wieku maskowanie często przestaje być skuteczne, a nagromadzone trudności prowadzą do nagłej potrzeby poszukiwania diagnozy.
Wpływ różnic neurologicznych na funkcjonowanie społeczne
Badania neurologiczne wykazały, że mózgi chłopców i dziewczynek w spektrum autyzmu funkcjonują w odmienny sposób. Dotyczy to zarówno przetwarzania bodźców sensorycznych, jak i interakcji społecznych.
- U chłopców zaobserwowano obniżoną aktywność w rejonach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie bodźców społecznych i komunikacyjnych. Oznacza to, że trudniej im interpretować mimikę, ton głosu oraz intencje innych osób.
- U dziewczynek zauważono mniejszą aktywność w obszarach związanych z przetwarzaniem językowym, co może tłumaczyć ich trudności w spontanicznej komunikacji. Jednocześnie lepiej rozwinięte obszary odpowiedzialne za naśladowanie mogą ułatwiać im adaptację społeczną, ale nie eliminują trudności w nawiązywaniu głębszych relacji.
Konsekwencją tych różnic jest to, że dziewczynki z spektrum autyzmu często odnajdują się w relacjach powierzchownych, ale mają trudności z budowaniem głębszych więzi. Potrafią prowadzić rozmowy i angażować się w interakcje, jednak brakuje im naturalnej intuicji społecznej, co może powodować nieporozumienia i izolację.
Ważnym aspektem funkcjonowania społecznego osób w spektrum autyzmu jest także odbiór emocji. Podczas gdy chłopcy mogą mieć trudności w ich rozpoznawaniu i wyrażaniu, dziewczynki często nadmiernie analizują zachowania innych, starając się odczytać niewypowiedziane oczekiwania. To może prowadzić do silnego stresu, lęku społecznego i chronicznego poczucia niedostosowania.
Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla skuteczniejszej diagnozy i wsparcia dzieci w spektrum autyzmu. Dziewczynki często potrzebują innego podejścia terapeutycznego niż chłopcy – takiego, które uwzględnia ich zdolność do maskowania i specyficzne trudności w interakcjach społecznych. Wczesne rozpoznanie i dostosowanie metod terapii może znacząco poprawić jakość ich życia i ułatwić funkcjonowanie w społeczeństwie.
Źródło:
https://www.researchgate.net/publication/324329511_What_Is_the_Male-to-Female_Ratio_in_Autism_Spectrum_Disorder_A_Systematic_Review_and_Meta-Analysis
https://www.researchgate.net/publication/262771321_Sex_Differences_in_Autism_Spectrum_Disorder_based_on_DSM-5_Criteria_Evidence_from_Clinician_and_Teacher_Reporting
https://www.researchgate.net/publication/380881620_Gender_differences_in_autism_spectrum_disorder_An_exploration_of_behaviors_self-care_and_adaptability_in_children
