Zrozumienie, jak objawia się autyzm u dzieci, wymaga dużej uwagi i szczegółowej analizy, ponieważ jego symptomy mogą być zróżnicowane w zależności od płci. Chłopcy i dziewczynki przejawiają często odmienne sygnały, które mogą wpłynąć na czas i trafność diagnozy. W praktyce klinicznej zauważa się, że chłopcy są diagnozowani częściej i szybciej, podczas gdy objawy dziewczynek bywają mniej oczywiste, subtelniejsze lub mylone z innymi trudnościami rozwojowymi. Różnice te mają ogromne znaczenie, ponieważ wczesna diagnoza autyzmu pozwala na wdrożenie skuteczniejszych metod wsparcia i terapii.
Wczesne objawy autyzmu u chłopców i dziewczynek
Jednym z najważniejszych aspektów różnic w autyzmie jest sposób, w jaki ujawniają się wczesne objawy. U chłopców zwykle dostrzega się wyraźniejsze trudności związane z komunikacją werbalną i niewerbalną. Mogą to być opóźnienia w rozwoju mowy, brak wskazywania palcem, ograniczone reagowanie na imię czy powtarzalne zachowania ruchowe. Dzieci te często wchodzą w obsesyjne zainteresowania – od kolei, przez układanie klocków, aż po szczegółowe zapamiętywanie schematów. Objawy te są łatwiej zauważalne, a tym samym częściej prowadzą do szybkiego skierowania na diagnozę.
Dziewczynki natomiast we wczesnym dzieciństwie prezentują często subtelniejsze sygnały. Ich opóźnienia językowe mogą być mniej widoczne, ponieważ dziewczynki częściej próbują kompensować braki poprzez naśladowanie czy zapamiętywanie całych fraz bez pełnego rozumienia. W wielu przypadkach pierwsze oznaki autyzmu są tłumaczone przez otoczenie jako „nieśmiałość” albo „wyjątkowa wrażliwość”. Zamiast stereotypowych zachowań powtarzalnych pojawiają się ciche rytuały – np. uporczywe rysowanie podobnych obrazków czy skupienie na jednej tematyce zabaw. Właśnie te niuanse sprawiają, że dziewczynki są później diagnozowane, a ich autyzm bywa nierozpoznany aż do wieku szkolnego lub nawet dorosłości.
Maskowanie i strategie adaptacyjne dziewczynek
Jednym z najbardziej charakterystycznych zjawisk w przypadku autyzmu u dziewczynek jest tzw. maskowanie, czyli świadome lub nieświadome ukrywanie objawów. Dziewczynki od najmłodszych lat uczą się naśladować zachowania rówieśników, co sprawia, że trudności społeczne nie są od razu dostrzegane. Mogą wchodzić w role „idealnych uczennic”, co skutecznie utrudnia rozpoznanie problemu.
Maskowanie przybiera różne formy:
-
zapamiętywanie skryptów rozmów i używanie ich w sytuacjach społecznych,
-
kopiowanie gestów i mimiki koleżanek,
-
ukrywanie nadwrażliwości sensorycznych poprzez wycofanie się w trudnych momentach,
-
stosowanie mechanizmów samoregulacji (np. zaciskanie dłoni w kieszeni zamiast otwarcie powtarzalnych ruchów).
Te strategie adaptacyjne pozwalają dziewczynkom na pozorne funkcjonowanie zgodne z oczekiwaniami społecznymi, lecz jednocześnie mają wysoki koszt emocjonalny. Z czasem mogą prowadzić do przeciążenia, chronicznego stresu, a nawet depresji. Brak wczesnej diagnozy sprawia, że dziewczynki nie otrzymują odpowiedniego wsparcia, co zwiększa ryzyko wtórnych trudności psychicznych.
Różnice w zachowaniach społecznych i komunikacyjnych
W obszarze zachowań społecznych i komunikacyjnych różnice między chłopcami i dziewczynkami z diagnozą autyzmu są szczególnie widoczne. Chłopcy częściej przejawiają trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji, wykazując mniejszą potrzebę interakcji. Mogą unikać kontaktu wzrokowego, preferować samotną zabawę i nie rozumieć zasad wymiany społecznej, takich jak naprzemienność w rozmowie czy dzielenie się doświadczeniami. Dodatkowo ich komunikacja niewerbalna jest uboższa – brakuje gestów, mimiki czy ekspresji emocjonalnej, co sprawia, że otoczenie szybciej dostrzega problem.
Dziewczynki natomiast często sprawiają wrażenie bardziej zaangażowanych społecznie. Mogą inicjować rozmowy, uśmiechać się i dbać o pozory relacji, jednak za tymi zachowaniami kryje się często brak głębszego zrozumienia zasad interakcji. Ich rozmowy bywają powtarzalne, skupione na jednej tematyce, ale prezentowane w taki sposób, że nie zawsze budzą niepokój. Dziewczynki z autyzmem mogą także mocniej przywiązywać się do jednej lub dwóch osób, tworząc bardzo intensywne relacje, które jednak nie zawsze są odwzajemniane w taki sam sposób.
Warto również podkreślić różnice w zakresie języka. U chłopców częściej występują echolalie, czyli powtarzanie zasłyszanych słów lub zdań. U dziewczynek zaś język bywa bardziej rozwinięty, ale wykazuje nietypowe cechy – może być zbyt formalny, książkowy albo pełen zapożyczonych skryptów dialogowych. Różnice te pokazują, jak bardzo złożone są sygnały autyzmu i jak łatwo je przeoczyć, jeśli ocenia się dziecko tylko przez pryzmat stereotypowych objawów.
Wpływ stereotypów płciowych na proces diagnozy
Ogromną rolę w różnicach diagnozy odgrywają stereotypy płciowe obecne zarówno w społeczeństwie, jak i w praktyce medycznej. Przez wiele lat uważano, że autyzm dotyczy głównie chłopców, co spowodowało, że kryteria diagnostyczne były opracowywane na podstawie męskich wzorców. Skutkiem tego dziewczynki z autyzmem były i nadal są diagnozowane później lub błędnie – np. jako osoby z zaburzeniami lękowymi, ADHD czy depresją.
Stereotypy płciowe wpływają także na interpretację zachowań. U chłopców powtarzalne zainteresowania, takie jak fascynacja pociągami czy samochodami, są traktowane jako nienaturalnie intensywne i mogą budzić niepokój. Natomiast u dziewczynek obsesyjne zajęcia, jak rysowanie koni czy czytanie tych samych książek, bywają bagatelizowane, bo mieszczą się w granicach społecznie akceptowanych zainteresowań.
Kolejnym problemem jest interpretacja cech osobowościowych. Nieśmiałość dziewczynek często postrzegana jest jako „urokliwa” cecha, a nie jako potencjalny objaw autyzmu. Z kolei nadmierna aktywność chłopców natychmiast przykuwa uwagę i bywa uznawana za „nietypową”. W efekcie chłopcy częściej trafiają na wczesne konsultacje, podczas gdy dziewczynki pozostają niezdiagnozowane przez długie lata.
Warto zwrócić uwagę, że stereotypy te utrwalają również środowisko edukacyjne. Nauczyciele, przyzwyczajeni do obrazu autyzmu jako zjawiska typowo „chłopięcego”, rzadziej zwracają uwagę na trudności dziewczynek. Brak odpowiedniej świadomości sprawia, że wiele z nich nie otrzymuje wsparcia na etapie, w którym mogłoby ono realnie zmienić trajektorię rozwojową i edukacyjną dziecka.
Źródło:
https://www.researchgate.net/publication/324329511_What_Is_the_Male-to-Female_Ratio_in_Autism_Spectrum_Disorder_A_Systematic_Review_and_Meta-Analysis
https://www.researchgate.net/publication/262771321_Sex_Differences_in_Autism_Spectrum_Disorder_based_on_DSM-5_Criteria_Evidence_from_Clinician_and_Teacher_Reporting
https://www.researchgate.net/publication/380881620_Gender_differences_in_autism_spectrum_disorder_An_exploration_of_behaviors_self-care_and_adaptability_in_children
