Choć autyzm przez dekady kojarzony był wyłącznie z okresem dzieciństwa, rzeczywistość pokazuje, że to zaburzenie neurorozwojowe towarzyszy człowiekowi przez całe życie – od narodzin aż po dorosłość. Wiele osób dorosłych dopiero po latach zaczyna rozumieć, że ich trudności w relacjach społecznych, sztywność w myśleniu czy nadwrażliwość sensoryczna mają swoje źródło w spektrum autyzmu. Autyzm u dorosłych przestaje być rzadkim przypadkiem – coraz częściej pojawia się w diagnozach psychiatrycznych i psychologicznych, a liczba osób poszukujących odpowiedzi na pytanie „czy to może być autyzm?” rośnie z roku na rok.
Dlaczego autyzm bywa trudny do zdiagnozowania w dorosłym wieku
Zidentyfikowanie autyzmu u dorosłych to skomplikowany proces, którego trudność wynika z kilku kluczowych czynników. Przede wszystkim, wiele osób dorosłych żyjących ze spektrum nauczyło się – świadomie lub intuicyjnie – maskować swoje cechy autystyczne. To zjawisko, znane jako maskowanie, sprawia, że zewnętrzne objawy są mniej widoczne. Osoby te przystosowują się do społecznych norm, naśladując zachowania otoczenia, choć wewnętrznie odczuwają silny dyskomfort, zmęczenie psychiczne czy dezorientację.
Dodatkowo, autyzm u dorosłych bardzo często bywa mylony z innymi zaburzeniami, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe, ADHD czy osobowość unikająca. W konsekwencji wiele osób przez lata funkcjonuje z niewłaściwą lub niepełną diagnozą, nie zdając sobie sprawy z rzeczywistej przyczyny swoich trudności. To prowadzi do błędnych strategii leczenia, pogłębiającego się poczucia niezrozumienia i braku adekwatnego wsparcia.
Złożoność spektrum autyzmu to kolejny powód, dla którego tak trudno uchwycić tę diagnozę w dorosłości. Objawy mogą być subtelne, a ich nasilenie różnić się znacznie między poszczególnymi osobami. Nie bez znaczenia jest również stereotypowy obraz autyzmu jako schorzenia dziecięcego – ten kulturowy mit skutecznie utrudnia dorosłym poszukiwanie pomocy, a specjalistom – postawienie trafnej diagnozy.
Wreszcie, istotną przeszkodą w diagnozie może być brak dostępu do odpowiednich narzędzi diagnostycznych oraz ograniczona liczba specjalistów, którzy posiadają doświadczenie w rozpoznawaniu spektrum u osób dorosłych. To wszystko sprawia, że wiele osób przeżywa dekady nieświadome, że ich odmienność ma medyczne i psychologiczne uzasadnienie.
Najczęstsze objawy autyzmu u dorosłych – jak je rozpoznać
Rozpoznanie autyzmu u dorosłych opiera się na obserwacji pewnych powtarzalnych schematów w zachowaniu, funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym oraz sposobie przetwarzania bodźców. Choć każdy przypadek jest indywidualny, istnieją objawy, które pojawiają się u wielu osób z tego spektrum. Oto najczęstsze z nich:
-
Trudności w prowadzeniu swobodnych rozmów i interpretowaniu sygnałów niewerbalnych
-
Brak zrozumienia ironii, sarkazmu czy metafor – wypowiedzi są często odbierane dosłownie
-
Niezdolność do adekwatnego odczytywania emocji innych ludzi
-
Ograniczony kontakt wzrokowy lub jego całkowite unikanie
-
Intensywne i długotrwałe zainteresowania jedną dziedziną lub tematem
-
Sztywność w zachowaniu – potrzeba rutyny i silna niechęć do zmian
-
Powtarzalne czynności (np. kołysanie się, rytmiczne stukanie, odchrząkiwanie)
-
Nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce – np. hałas, światło, dotyk
-
Trudności z regulowaniem emocji – impulsywność, nagłe wybuchy złości lub frustracji
-
Brak elastyczności poznawczej – trudności w zmianie sposobu myślenia lub adaptacji do nowych sytuacji
Te objawy nie zawsze występują jednocześnie i mogą mieć różne nasilenie. Właśnie dlatego tak ważna jest profesjonalna ocena, która pozwala określić, czy dana osoba rzeczywiście znajduje się w spektrum autyzmu. Należy pamiętać, że spektrum to pojęcie bardzo szerokie, a każdy człowiek z ASD (autism spectrum disorder) jest inny – z unikalnym zestawem trudności, ale też mocnych stron.
Diagnoza autyzmu u dorosłych – proces, testy i znaczenie rozpoznania
Rozpoznanie autyzmu u dorosłych to skomplikowany, ale coraz częściej podejmowany proces diagnostyczny, który wymaga zarówno specjalistycznej wiedzy, jak i odpowiednich narzędzi. W pierwszym etapie pacjent zwykle trafia do lekarza pierwszego kontaktu lub psychologa z podejrzeniami dotyczącymi własnego funkcjonowania. Często są to osoby, które zauważają u siebie trudności społeczne, problemy z komunikacją lub nadwrażliwość sensoryczną, które nie znajdują racjonalnego wyjaśnienia w innych zaburzeniach.
Sam proces diagnozy obejmuje szczegółowy wywiad rozwojowy – nie tylko z pacjentem, ale często również z osobami z jego otoczenia, jeśli to możliwe. Kluczowe są pytania o dzieciństwo, relacje, funkcjonowanie emocjonalne i społeczne, a także codzienne nawyki. Autyzm u dorosłych rozpoznawany jest na podstawie kryteriów zawartych w klasyfikacjach takich jak DSM-5 lub ICD-11. Niezwykle pomocnym narzędziem jest test ADOS-2 – półustrukturalna obserwacja, która pozwala ocenić zachowania typowe dla osób w spektrum.
Choć nie istnieje jednoznaczny test laboratoryjny na autyzm, diagnoza opiera się na ocenie objawów przez doświadczonych specjalistów – psychologa, psychiatrę lub neurologopedę. U niektórych pacjentów dodatkowo wykonuje się testy neuropsychologiczne, badania różnicujące z innymi schorzeniami (np. ADHD, osobowości unikającej czy schizofrenii), a także testy przesiewowe jak AQ (Autism Quotient).
Dla wielu osób diagnoza w dorosłości przynosi ogromną ulgę. Umożliwia zrozumienie wcześniejszych doświadczeń, często trudnych, związanych z niezrozumieniem społecznym czy wykluczeniem. Diagnoza może również ułatwić relacje zawodowe i prywatne – dając szansę na lepsze dostosowanie środowiska do unikalnych potrzeb osoby autystycznej.
Wyzwania życia codziennego i sposoby wsparcia dorosłych osób ze spektrum autyzmu
Codzienne funkcjonowanie z autyzmem u dorosłych to złożony proces, wymagający dostosowania się do środowiska, które często nie jest zaprojektowane z myślą o osobach neuroatypowych. Największe wyzwania obejmują obszary relacji interpersonalnych, samodzielności życiowej, pracy zawodowej i zdrowia psychicznego. W szczególności problematyczne okazują się nagłe zmiany planów, nadmiar bodźców w przestrzeni publicznej oraz oczekiwania społeczne, których spełnienie wymaga intuicji społecznej – często osłabionej u osób z ASD.
Do najczęściej zgłaszanych trudności należą:
-
Poczucie osamotnienia i odrzucenia w relacjach międzyludzkich
-
Trudności w znalezieniu i utrzymaniu zatrudnienia
-
Nadmierne przeciążenie sensoryczne w miejscach publicznych lub w pracy
-
Problemy z organizacją dnia i realizacją obowiązków domowych
-
Wysoka podatność na depresję i zaburzenia lękowe
-
Wrażenie braku zrozumienia ze strony otoczenia, w tym najbliższej rodziny
Jednak autyzm u dorosłych nie oznacza wyroku na życie w izolacji. Istnieją realne sposoby wsparcia, które znacząco poprawiają jakość funkcjonowania. Wśród nich warto wymienić terapię poznawczo-behawioralną, trening umiejętności społecznych, wsparcie coachingowe oraz udział w grupach wsparcia. Bardzo pomocne są też konsultacje z terapeutami integracji sensorycznej, którzy uczą strategii radzenia sobie z nadmiarem bodźców.
Nieocenione bywa zrozumienie ze strony pracodawcy, partnera czy przyjaciół. Osoby z ASD funkcjonują najlepiej w środowisku przewidywalnym, stabilnym, gdzie mogą jasno komunikować swoje potrzeby i mieć przestrzeń do regeneracji. Warto pamiętać, że w wielu przypadkach kluczem do sukcesu jest nie zmiana osoby autystycznej, lecz dostosowanie środowiska i oczekiwań społecznych do jej naturalnego sposobu funkcjonowania. To właśnie wtedy możliwa staje się pełna, godna obecność w społeczeństwie – bez maskowania, strachu i poczucia bycia „niedopasowanym”.
Źródło:
https://www.nice.org.uk/guidance/cg142/resources/autismspectrum-disorder-in-adults-diagnosis-and-managementpdf-35109567475909
https://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12888-018-1800-1
