Diagnozowanie ADHD u dorosłych od lat stanowi poważne wyzwanie dla lekarzy, psychologów i terapeutów. Objawy zaburzenia, często maskowane przez lata życia w społeczeństwie, bywają mylone z innymi problemami psychicznymi czy trudnościami osobistymi. Na tym tle dużą popularność zdobył test ASRS, stworzony przez Światową Organizację Zdrowia we współpracy z naukowcami z Harvard Medical School. Jest on stosunkowo szybki, prosty w użyciu i łatwo dostępny, dlatego stał się narzędziem, po które chętnie sięgają specjaliści oraz sami pacjenci. Pojawia się jednak pytanie: czy ASRS u dorosłych można stosować jako wiarygodną metodę diagnozy, czy raczej jedynie jako narzędzie przesiewowe?
Czym jest test ASRS i jakie ma zastosowanie
Adult ADHD Self-Report Scale (ASRS) to kwestionariusz opracowany z myślą o wstępnym wykrywaniu objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jego konstrukcja opiera się na kryteriach diagnostycznych zawartych w DSM-IV i DSM-5, co czyni go spójnym z aktualnymi standardami psychiatrii. Test składa się z kilkunastu pytań opisujących sytuacje dnia codziennego, takie jak trudność w skupieniu uwagi na szczegółach, skłonność do zapominania, impulsywne decyzje czy problem z kończeniem zadań.
Najczęściej stosowana jest wersja skrócona – ASRS v1.1 Part A – obejmująca sześć kluczowych pytań, które pozwalają szybko ocenić prawdopodobieństwo występowania ADHD. Wypełnienie kwestionariusza zajmuje zaledwie kilka minut, a odpowiedzi bazują na subiektywnej ocenie pacjenta dotyczącej częstotliwości danych zachowań.
W praktyce klinicznej ASRS jest narzędziem przesiewowym, a nie diagnostycznym. Oznacza to, że jego wynik wskazuje na konieczność dalszej, pogłębionej oceny, ale sam w sobie nie może stanowić jednoznacznej diagnozy. Jego zaletą jest prostota, dostępność online oraz wysoka czułość, czyli zdolność do wychwycenia osób potencjalnie dotkniętych ADHD. To sprawia, że stanowi on dobre narzędzie dla lekarzy pierwszego kontaktu, którzy mogą następnie skierować pacjenta do psychiatry lub psychologa.
Skuteczność ASRS w diagnozie dorosłych z ADHD
W przypadku dorosłych skuteczność ASRS jest przedmiotem licznych badań naukowych. Wyniki pokazują, że test ma wysoką wartość w procesie wczesnego rozpoznawania objawów, ale nie jest wolny od ograniczeń. Badania wskazują, że jego czułość (zdolność do wykrywania osób z ADHD) wynosi od 68% do nawet 90%, podczas gdy swoistość (umiejętność odróżniania osób zdrowych od chorych) bywa niższa, często oscylując wokół 60–70%.
W praktyce oznacza to, że test dobrze sprawdza się w wyłapywaniu potencjalnych przypadków, ale istnieje ryzyko wyników fałszywie dodatnich. Dorośli mogą bowiem doświadczać podobnych objawów z powodu depresji, zaburzeń lękowych, wypalenia zawodowego czy nawet przewlekłego stresu.
W ocenie skuteczności ASRS u dorosłych zwraca się uwagę na kilka kluczowych aspektów:
-
szybkie wykrywanie objawów mogących świadczyć o ADHD,
-
łatwość stosowania w gabinetach lekarskich i badaniach populacyjnych,
-
przydatność w monitorowaniu objawów w trakcie terapii,
-
możliwość stosowania jako narzędzia do samooceny przez pacjentów.
Zastosowanie testu w praktyce klinicznej jest coraz częstsze, jednak specjaliści podkreślają, że wynik ASRS powinien być zawsze interpretowany w kontekście pełnego wywiadu medycznego, historii pacjenta oraz dodatkowych badań psychologicznych. Sam test nie rozstrzyga, czy dana osoba faktycznie cierpi na ADHD, ale może być kluczowym pierwszym krokiem do uzyskania profesjonalnej diagnozy.
Ograniczenia i ryzyka wynikające ze stosowania testu ASRS
Choć ASRS u dorosłych jest szeroko stosowany i ceniony za prostotę, należy jasno podkreślić, że ma on istotne ograniczenia. Wynik kwestionariusza zależy wyłącznie od subiektywnej oceny osoby badanej, co oznacza, że nie zawsze odzwierciedla rzeczywisty obraz kliniczny. Dorośli z ADHD często wykształcili przez lata różne mechanizmy kompensacyjne, dzięki którym niektóre objawy stają się mniej zauważalne – w takim przypadku test może nie wychwycić pełnego spektrum problemów.
Ryzyko fałszywie dodatnich wyników jest szczególnie wysokie u osób cierpiących na inne zaburzenia psychiczne. Objawy takie jak trudności w koncentracji, impulsywność czy problemy ze snem pojawiają się również w przebiegu depresji, zaburzeń lękowych czy zaburzeń osobowości. W konsekwencji test może wskazać na ADHD tam, gdzie źródłem problemu jest inna jednostka chorobowa.
Dodatkowym ograniczeniem jest brak możliwości oceny głębokości i wpływu objawów na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Sam wynik testu nie pozwala określić, jak bardzo dane trudności wpływają na życie zawodowe, relacje czy zdrowie psychiczne.
Eksperci wskazują również na ryzyko nadużywania ASRS w diagnostyce internetowej. Łatwy dostęp do testu online sprawia, że wiele osób traktuje wynik jako diagnozę, co może prowadzić do niepotrzebnego niepokoju, samoleczenia lub niewłaściwego kierunku terapii. Stąd też podkreśla się, że ASRS powinien być wyłącznie narzędziem pomocniczym, a nie samodzielną metodą diagnozy.
Alternatywne narzędzia diagnostyczne dla dorosłych
W procesie diagnozowania ADHD u osób pełnoletnich nie można opierać się wyłącznie na jednym narzędziu. ASRS u dorosłych jest użyteczny, lecz wymaga uzupełnienia o inne metody, które pozwalają uzyskać pełniejszy obraz kliniczny.
Do najczęściej stosowanych alternatyw należą:
-
CAARS (Conners’ Adult ADHD Rating Scales) – rozbudowany kwestionariusz oceniający objawy ADHD, obejmujący różne wymiary funkcjonowania, takie jak impulsywność, problemy z organizacją czy trudności w relacjach.
-
DIVA 2.0 (Diagnostic Interview for ADHD in Adults) – wywiad kliniczny oparty na kryteriach DSM-5, który bada objawy zarówno z dzieciństwa, jak i z dorosłości. Jest uważany za jedno z najbardziej rzetelnych narzędzi.
-
WURS (Wender Utah Rating Scale) – skala oceniająca retrospektywnie objawy ADHD z okresu dzieciństwa, co pomaga w potwierdzeniu ciągłości zaburzenia.
-
Testy neuropsychologiczne – obejmują m.in. zadania mierzące uwagę, pamięć roboczą i funkcje wykonawcze, które często są zaburzone u osób z ADHD.
W praktyce klinicznej stosuje się kombinację różnych narzędzi, łącząc kwestionariusze, wywiad diagnostyczny oraz obserwację zachowania pacjenta. Tylko takie podejście pozwala na pełną i wiarygodną diagnozę.
Warto podkreślić, że proces diagnostyczny ADHD u dorosłych powinien obejmować również analizę historii życia, danych z dzieciństwa, a także konsultacje z bliskimi osobami, które mogą dostarczyć dodatkowych informacji o objawach. W przeciwieństwie do prostych testów online, takie wieloaspektowe badanie minimalizuje ryzyko błędnej diagnozy i pozwala dobrać właściwe formy terapii oraz wsparcia.
Źródło:
https://www.sanfordhealthplan.com/-/media/files/documents/providers/clinical-resources/cms-quality-adult_adhd_self_report_screener_new_2012.pdf
https://www.jabfm.org/content/25/6/847
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0376871613001385
