W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie tematyką ADHD u dorosłych, które przez dekady pozostawało niedostatecznie rozpoznane i zbyt często mylone z innymi zaburzeniami psychicznymi. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabierają narzędzia przesiewowe, takie jak ASRS (Adult ADHD Self-Report Scale), które mają ułatwić identyfikację osób z potencjalnym zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Pytanie, które stawia sobie wielu specjalistów i pacjentów brzmi: czy test ASRS rzeczywiście nadaje się do diagnozy ADHD u dorosłych?
Czym jest ASRS i jak powstał test?
ASRS, czyli Adult ADHD Self-Report Scale, to narzędzie opracowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) we współpracy z grupą ekspertów klinicznych oraz badaczy. Test ten opiera się na kryteriach diagnostycznych zawartych w DSM-IV oraz DSM-5, co zapewnia mu zgodność z międzynarodowymi standardami psychiatrii.
Jest to kwestionariusz samoopisowy składający się z 18 pytań, z których sześć (tzw. część A) uznawane jest za najbardziej diagnostycznie czułe. Skala została zaprojektowana jako narzędzie przesiewowe – jej głównym celem nie jest postawienie ostatecznej diagnozy, lecz identyfikacja osób, które mogą wymagać dalszej diagnostyki specjalistycznej.
Twórcy testu podkreślają, że ASRS cechuje się wysoką czułością i swoistością, jednak jego skuteczność zależy w dużym stopniu od kontekstu zastosowania – od poziomu edukacji osoby badanej, jej samoświadomości oraz znajomości własnych objawów. Istotne jest także, że test został przetłumaczony na wiele języków, w tym polski, co umożliwia jego stosowanie w różnych populacjach kulturowych. Niemniej jednak, każda adaptacja kulturowa wymaga walidacji, aby zapewnić, że narzędzie zachowuje swoje właściwości diagnostyczne również w nowym kontekście społecznym i językowym.
Diagnostyka ADHD u dorosłych – wyzwania i ograniczenia testu ASRS
Diagnozowanie ADHD u osób dorosłych napotyka na liczne trudności, z których część wynika z natury samego zaburzenia, a część z ograniczeń narzędzi diagnostycznych. ASRS mimo swojej popularności i użyteczności jako narzędzie przesiewowe, nie jest pozbawiony wad.
-
Test opiera się na subiektywnej samoocenie, co czyni go podatnym na zniekształcenia poznawcze, błędy pamięci oraz chęć uzyskania konkretnego wyniku.
-
Część dorosłych pacjentów może mieć trudności z retrospektywnym rozpoznaniem objawów z dzieciństwa, co utrudnia pełną diagnozę.
-
ASRS nie uwzględnia różnic indywidualnych w zakresie funkcjonowania poznawczego czy emocjonalnego – nie rozróżnia też objawów ADHD od objawów innych zaburzeń, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy uzależnienia.
-
Test nie ocenia poziomu cierpienia, które objawy ADHD wywołują w codziennym życiu dorosłego człowieka – co jest kluczowe w kontekście kwalifikacji do leczenia.
W rezultacie, choć ASRS bywa użyteczny jako pierwszy krok diagnostyczny, nie powinien być traktowany jako samodzielna metoda rozpoznawania ADHD. Profesjonalna diagnoza wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego wywiad kliniczny, ocenę funkcjonowania w różnych sferach życia, a niekiedy również opinię osób trzecich.
Jak interpretować wyniki testu ASRS u osób pełnoletnich?
Interpretacja wyników testu ASRS u dorosłych wymaga znacznie więcej niż tylko prostego zliczenia odpowiedzi w części A kwestionariusza. Choć na pierwszy rzut oka może się wydawać, że narzędzie to dostarcza jednoznacznych wskazówek, w praktyce jego ocena powinna być zawsze zintegrowana z pełnym kontekstem klinicznym pacjenta. Wynik „pozytywny” w części A oznacza, że dana osoba prawdopodobnie wykazuje symptomy zgodne z obrazem ADHD, ale nie przesądza o istnieniu zaburzenia.
Ważne jest uwzględnienie kilku kluczowych aspektów:
-
Częstotliwość i intensywność objawów muszą być obecne w różnych obszarach życia – w pracy, w relacjach interpersonalnych, w zarządzaniu codziennością. Sam fakt występowania objawów w jednym kontekście nie jest wystarczający.
-
Konieczne jest potwierdzenie, że symptomy miały swoje początki już w dzieciństwie, nawet jeśli wcześniej nie były formalnie zdiagnozowane.
-
Wyniki testu powinny być interpretowane w zestawieniu z innymi narzędziami psychometrycznymi, np. skalami oceniającymi impulsywność, funkcje wykonawcze czy zaburzenia współistniejące.
-
Istotna jest także ocena funkcjonalna – to, jak bardzo objawy wpływają na codzienne życie pacjenta, jego zdolność do utrzymywania pracy, relacji czy zarządzania obowiązkami domowymi.
Wielu specjalistów podkreśla, że test ASRS jest dobrym narzędziem wspomagającym proces diagnozy, jednak nie może być traktowany jako ostateczne rozstrzygnięcie. W rękach doświadczonego klinicysty stanowi punkt wyjścia do dalszej, znacznie bardziej pogłębionej analizy.
Alternatywy i uzupełnienia dla testu ASRS w diagnozowaniu ADHD
Mimo że ASRS jest jednym z najczęściej wykorzystywanych testów przesiewowych dla dorosłych, nie jest jedynym dostępnym narzędziem diagnostycznym. W rzeczywistości, kompleksowa ocena ADHD u dorosłych często wymaga zastosowania zestawu komplementarnych metod, które pozwalają na bardziej precyzyjne uchwycenie różnorodnych aspektów funkcjonowania pacjenta.
Wśród najczęściej stosowanych uzupełnień można wymienić:
-
Wywiad kliniczny oparty na strukturze DIVA-5 (Diagnostic Interview for ADHD in Adults), który umożliwia ocenę objawów zarówno w przeszłości, jak i w teraźniejszości.
-
Skale obserwacyjne wypełniane przez bliskich, takie jak Barkley Adult ADHD Rating Scale (BAARS-IV), które wnoszą dodatkową perspektywę do obrazu klinicznego.
-
Testy neuropsychologiczne badające uwagę, pamięć roboczą, zdolności planowania i kontrolę impulsów, takie jak Continuous Performance Test (CPT) czy Stroop Test.
-
Kwestionariusze do oceny współwystępujących zaburzeń psychicznych – lęków, depresji, uzależnień – które często nakładają się na objawy ADHD i mogą je maskować.
Zintegrowanie wyników z różnych źródeł pozwala nie tylko zwiększyć trafność diagnozy, ale również lepiej dopasować strategie terapeutyczne. Współczesne podejście do diagnozy ADHD u dorosłych wymaga wielowymiarowej oceny, której ASRS może być ważnym, lecz nie jedynym elementem. To właśnie umiejętność łączenia danych z różnych narzędzi i obserwacji czyni proces diagnostyczny naprawdę rzetelnym i wartościowym.
Źródło:
https://www.sanfordhealthplan.com/-/media/files/documents/providers/clinical-resources/cms-quality-adult_adhd_self_report_screener_new_2012.pdf
https://www.jabfm.org/content/25/6/847
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0376871613001385
